Sulmierzyce

Sulmierzyce
	miasto i gmina
	; Drewniany ratusz w Sulmierzycach z 1743 r.
Herb	Flaga
Państwo	Polska
Województwo	wielkopolskie
Powiat	krotoszyński
Prawa miejskie	1457–1972, 1973
Burmistrz	Dariusz Dębicki
Powierzchnia	29,2 km²
Populacja (2022); • liczba ludności; • gęstość	; 2736; 94 os./km²
Strefa numeracyjna	62
Kod pocztowy	63-750
Tablice rejestracyjne	PKR
	Położenie na mapie powiatu krotoszyńskiego Sulmierzyce
	Położenie na mapie Polski Sulmierzyce
	Położenie na mapie województwa wielkopolskiego Sulmierzyce
	51°36′21″N 17°31′51″E/51,605833 17,530833
TERC (TERYT)	3012011
SIMC	0937333
	Urząd miejskiRynek 11,; 63-750 Sulmierzyce
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Informacje w Wikipodróżach
	Strona internetowa
	BIP

Sulmierzyce (niem. Sulmierschütz) – miasto w województwie wielkopolskim, w powiecie krotoszyńskim. Miasto stanowi gminę miejską.

W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa kaliskiego.

Były miastem królewskim Korony Królestwa Polskiego^[2], należały do starostwa odolanowskiego, pod koniec XVI wieku leżały w powiecie kaliskim województwa kaliskiego^[3].

Według danych z 31 grudnia 2012 miasto liczyło 2895 mieszkańców^[4].

W Sulmierzycach urodził się Sebastian Fabian Klonowic.

Struktura powierzchni[edytuj | edytuj kod]

Według danych z roku 2002^[5] Sulmierzyce ma obszar 28,98 km², w tym:

użytki rolne: 64%
użytki leśne: 18%

Miasto stanowi 4,06% powierzchni powiatu.

Demografia[edytuj | edytuj kod]

Dane z 31 grudnia 2012^[6]:

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
Jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
Populacja	2.775	100	1454	50,2	1441	49,8
Gęstość zaludnienia [mieszk./km²]	98,8		49,6		49,2

Piramida wieku mieszkańców Sulmierzyc w 2014 roku

Położenie[edytuj | edytuj kod]

Miasto leży na skraju Wysoczyzny Kaliskiej, około 42 km na południowy zachód od Kalisza, na wysokości 116–139,8 m n.p.m., nad strumieniem Czarna Woda.

Przez Sulmierzyce przechodzą drogi:

droga wojewódzka nr 444: Krotoszyn-Sulmierzyce-Ostrzeszów oraz
droga powiatowa Milicz-Sulmierzyce-Ostrów Wielkopolski.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Gród istniał tu prawdopodobnie już przed XIII wiekiem. Nazwa współczesnego miasta pochodzi od staropolskiego imienia Sulimir. Sulmierzyce były wzmiankowane już w 1297 roku. Prawa miejskie otrzymały, staraniem starosty odolanowskiego Mikołaja Gruszczyńskiego, w roku 1457 z nadania Kazimierza Jagiellończyka. Lokowano je na prawie magdeburskim. Połączono w tym celu trzy wioski: Stare Sulmierzyce, Nowe Sulmierzyce i Granowice. Położenie na samej granicy wielkopolsko-śląskiej, od XIV w. stanowiącej granicę Królestwa Polskiego, i przy drodze handlowej ze Śląska do Kalisza zapewniło Sulmierzycom lata rozwoju (w 1524 roku otwarto tu komorę celną). Było najlepiej rozwiniętym spośród okolicznych mniejszych miast, wyprzedzało m.in. Odolanów, Ostrów, Raszków, Kwiatków, Sobótkę. Utrzymało tę pozycję do połowy XVIII wieku. W 1545 roku urodził się w Sulmierzycach poeta Sebastian Klonowic.

Wraz z II rozbiorem Rzeczypospolitej w 1793 r. Sulmierzyce przeszły pod administrację pruską (z przerwą 1807–1815). Od 1819 roku miasto należało do rodu von Thurn-Taxis. Mieszkańcy brali aktywny udział w Wiośnie Ludów 1848 roku. Sulmierzycki batalion liczący 300 osób odznaczył się, 22 kwietnia w bitwie o Odolanów, a okoliczni chłopi rozbili pruski oddział spieszący na odsiecz z garnizonu w Ostrowie. W 1862 odbyła się tu manifestacja narodowa, w której wzięło udział 7000 osób. Odsłonięto podczas niej pomnik Sebastiana Klonowica, powstały z fundacji Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Działały tu między innymi Towarzystwo Oświaty Ludowej i Towarzystwo Czytelni Ludowych. W 1895 r. miasto zostało połączone wąskotorową linią kolejową z odległym od 20 km Miliczem. W 1902 roku odbył się w Sulmierzycach strajk dzieci szkolnych. Do powstania wielkopolskiego sulmierzyczanie wystawili jednostkę liczącą 200 żołnierzy. W nocy z 18 na 19 stycznia odparła ona dwa ataki wojsk niemieckich na Sulmierzyce.

Traktat Wersalski przywrócił w 1920 r. Sulmierzyce Polsce, ponownie wytyczając granicę wzdłuż zachodnich przedmieści. W konsekwencji jedyne połączenie kolejowe miasta uległo zawieszeniu aż do 1945 r. W 1932 miasto włączono, razem z całym powiatem odolanowskim do powiatu ostrowskiego, a w 1934 roku, wraz z wsią Chwaliszew, do powiatu krotoszyńskiego. W okresie międzywojennym w miejscowości stacjonowała placówka Straży Granicznej I linii „Sulmierzyce”^[7].

Podczas II wojny światowej hitlerowcy zniszczyli pomnik Sebastiana Klonowica. Nowy odsłonięto w roku 1957. Przejęcie Śląska przez Polskę i utrata pozycji miasta granicznego po 1945 roku przyczyniła się do znacznego ograniczenia roli Sulmierzyc do tego stopnia, że 1 stycznia 1973^[8] straciły prawa miejskie, przywrócone 9 grudnia 1973^[9] (a więc już po jedenastu miesiącach) dzięki staraniom mieszkańców i inicjatywie Wacława Rogalińskiego^[10]. W 1984 roku Sulmierzyce uzyskały w konkursie Mistrz Gospodarności drugie miejsce, a w latach 1985 i 1986 miejsce pierwsze. W 1988 roku miasto zostało odznaczone, w uznaniu zasług położonych dla rozwoju gospodarczego i kulturalnego kraju, Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski^[11]. W 1991 r. połączenie kolejowe z Miliczem zostało ponownie zawieszone; tory zostały ostatecznie rozebrane ok. 2000 r.

Zabytki[edytuj | edytuj kod]

unikatowy ratusz miejski, z 1743 roku, drewniany, otynkowany, z opartym na filarach, czterospadowym dachem naczółkowym, z cebulastą wieżą i drewnianymi schodami, obecnie Muzeum Ziemi Sulmierzyckiej imienia Sebastiana Fabiana Klonowica,
kościół parafialny Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, pseudobarokowy, wybudowany w 1879 roku po pożarze poprzedniej świątyni, posiada wieżę z cebulastym hełmem,
- obraz Matka Boska z Dzieciątkiem, malowany na desce, z datą 1634,
- gotycka Pietà w kruchcie,
drewniany wiatrak-koźlak z XIX wieku,
domy konstrukcji szkieletowej wypełnionej gliną, powstałe w XVIII i XIX wieku,
domy konstrukcji wieńcowej na obłap, szczytowe, z czarnymi kuchniami,
grodzisko Sulimira, wczesnośredniowieczne.

Przyroda[edytuj | edytuj kod]

Obszar Chronionego Krajobrazu Dąbrowy Krotoszyńskie i Baszków Rochy,
Las Gliśnica.

Gospodarka[edytuj | edytuj kod]

Niewielki ośrodek handlowy i usługowy. Występują podmioty działalności gospodarczej i rzemieślniczej oraz gospodarstwa rolne.

Miasta partnerskie[edytuj | edytuj kod]

Balatonfenyves (Węgry)

Sąsiednie gminy[edytuj | edytuj kod]

Cieszków, Krotoszyn, Milicz, Odolanów, Ostrów Wielkopolski (gmina wiejska), Zduny

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ ^a ^b ^c Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2022 roku [online], Główny Urząd Statystyczny, 7 grudnia 2022 [dostęp 2022-12-08] .
↑ Magazin für die neue Historie und Geographie Angelegt, t. XVI, Halle, 1782, s. 14.
↑ Atlas historyczny Polski. Wielkopolska w drugiej połowie XVI wieku. Część II. Komentarz. Indeksy, Warszawa 2017, s. 244.
↑ Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym w 2012 r. Stan w dniu 31 XII, Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 5 czerwca 2013, s. 104, ISSN 2083-3342 [dostęp 2014-02-19] .
↑ Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset. regioset.pl. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).
↑ Bank Danych Lokalnych. GUS. [dostęp 2014-02-19]. (pol.).
↑ Marek Jabłonowski, Bogusław Polak: Polskie formacje graniczne 1918−1839. Dokumenty organizacyjne, wybór źródeł. T. II. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, 1999, s. 23. ISBN 83-87424-77-3.
↑ Dz.U. z 1972 r. nr 50, poz. 327.
↑ Dz.U. z 1973 r. nr 40, poz. 237.
↑ Mirosława Meissnerowa, Wacław Rogaliński (1910–1980), w: Kronika Miasta Poznania (Raptularz TMMP), nr 4/1987, s. 235–238, ISSN 0137-3552.
↑ M.P. z 1988 r. nr 21, poz. 190.

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Sulmierzyce, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XI: Sochaczew – Szlubowska Wola, Warszawa 1890, s. 575 .
Oficjalny Serwis Informacyjny Miasta Sulmierzyce – zabytki. sulmierzyce.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-09-28)].

[gus2022-1] Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2022 roku [online], Główny Urząd Statystyczny, 7 grudnia 2022 [dostęp 2022-12-08] .

[2] Magazin für die neue Historie und Geographie Angelegt, t. XVI, Halle, 1782, s. 14.

[3] Atlas historyczny Polski. Wielkopolska w drugiej połowie XVI wieku. Część II. Komentarz. Indeksy, Warszawa 2017, s. 244.

[4] Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym w 2012 r. Stan w dniu 31 XII, Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 5 czerwca 2013, s. 104, ISSN 2083-3342 [dostęp 2014-02-19] .

[autonazwa1-5] Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset. regioset.pl. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).

[6] Bank Danych Lokalnych. GUS. [dostęp 2014-02-19]. (pol.).

[7] Marek Jabłonowski, Bogusław Polak: Polskie formacje graniczne 1918−1839. Dokumenty organizacyjne, wybór źródeł. T. II. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, 1999, s. 23. ISBN 83-87424-77-3.

[8] Dz.U. z 1972 r. nr 50, poz. 327.

[9] Dz.U. z 1973 r. nr 40, poz. 237.

[Meiss-10] Mirosława Meissnerowa, Wacław Rogaliński (1910–1980), w: Kronika Miasta Poznania (Raptularz TMMP), nr 4/1987, s. 235–238, ISSN 0137-3552.

[11] M.P. z 1988 r. nr 21, poz. 190.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

Miasta na prawach powiatu	Kalisz Konin Leszno Poznań
Miasta powiatowe	Chodzież Czarnków Gniezno Gostyń Grodzisk Wielkopolski Jarocin Kępno Koło Kościan Krotoszyn Międzychód Nowy Tomyśl Oborniki Ostrów Wielkopolski Ostrzeszów Piła Pleszew Rawicz Słupca Szamotuły Śrem Środa Wielkopolska Turek Wągrowiec Wolsztyn Września Złotów
Miasta gminne	Bojanowo Borek Wielkopolski Budzyń Buk Chocz Czempiń Czerniejewo Dąbie Dobra Dobrzyca Dolsk Golina Gołańcz Grabów nad Prosną Jaraczewo Jastrowie Jutrosin Kaczory Kleczew Kłecko Kłodawa Kobylin Kostrzyn Koźmin Wielkopolski Koźminek Kórnik Krajenka Krobia Krzywiń Krzyż Wielkopolski Książ Wielkopolski Luboń Lwówek Łobżenica Margonin Miasteczko Krajeńskie Miejska Górka Mieścisko Miłosław Mikstat Mosina Murowana Goślina Nekla Nowe Skalmierzyce Obrzycko Odolanów Okonek Opalenica Opatówek Osieczna Ostroróg Pniewy Pobiedziska Pogorzela Poniec Przedecz Puszczykowo Pyzdry Rakoniewice Raszków Rogoźno Rychtal Rychwał Rydzyna Sieraków Skoki Sompolno Stawiszyn Stęszew Sulmierzyce Swarzędz Szamocin Ślesin Śmigiel Trzcianka Trzemeszno Tuliszków Ujście Wieleń Wielichowo Witkowo Wronki Wyrzysk Wysoka Zagórów Zbąszyń Zduny Żerków

Miasta	Kobylin Koźmin Wielkopolski Krotoszyn Sulmierzyce Zduny
Gminy miejskie	Sulmierzyce
Gminy miejsko-wiejskie	Kobylin Koźmin Wielkopolski Krotoszyn Zduny
Gminy wiejskie	Rozdrażew

Przynależność wojewódzka	woj. poznańskie (II RP) (1919–39) woj. poznańskie (1945–75)
Miasta (1919–75)	Mikstat (← 1934–54 →) Nowe Skalmierzyce (od 1962) Odolanów (← od 1932) Ostrów (Wielkopolski) (do 1951 →) Raszków (← od 1932) Sulmierzyce (← 1932–34 →)
Osiedla (1954–72)	Skalmierzyce Nowe (1956–62)
Gminy wiejskie zbiorowe (1934–54 i 1973–75)	Biniew (do 1946) Czarnylas (do 1954) Czekanów (do 1954) Daniszyn (do 1954) Granowiec (do 1946) Kamienice Nowe (1953–54) Mikstat (do 1954) Nowe Skalmierzyce* Odolanów Ostrów Wielkopolski (od 1973) Przygodzice Raszków Sieroszewice** Sobótka (1946–54) Sośnie (od 1946) Wysocko Wielkie (do 1953)
Gromady (1954–72)	Biniew (1954–72) Biskupice Ołoboczne (1954–61) Bogdaj (1954–61) Boników (1954–68) Chojnik (1954–71) Chynowa (1954–61) Cieszyn (1954–61) Czarnylas (1954–72) Daniszyn (1954–72) Gorzyce Wielkie (1954–72) Gostyczyna (1954–61) Grudzielec Nowy (1954–61) Kamienice Nowe (1954–72) Kotowiecko (1954–71) Lewków (1954–72) Ligota (← 1956–72) Mikstat (1954 →) Moszczanka (1954–59) Nabyszyce (1954–61) Ociąż (1954–59) Odolanów (1954–72) Ołobok (1954–61) Parczew (1954–61) Przybysławice (1954–59) Przygodzice (1954–72) Raczyce (1954–59) Radłów (1954–61) Raszków (1960–72) Sieroszewice (1954–72) Skalmierzyce (1954–72) Skalmierzyce Nowe (1954–55) Sobótka (1954–61) Sośnie (1954–72) Strzyżew (1954–71) Sulisław (1954–61) Szklarka Przygodzicka (1954–55 →) Tarchały Wielkie (1954–61) Topola Wielka (1954–59) Wielowieś (1954–72) Wysocko Wielkie (1954–68) Zamość (1954–61)
Legenda	* 1934–54: Skalmierzyce Nowe ** 1934–54: Sieroszewice Nowe

Przynależność wojewódzka	woj. poznańskie (II RP) (1919–39) woj. poznańskie (1945–75)
Miasta (1919–75)	Borek (← 1932–34 →) Dobrzyca (do 1934) Kobylin Koźmin (← od 1932) Krotoszyn Pogorzela (← od 1932) Sulmierzyce (← 1934–72 i od 1973) Zduny
Gminy wiejskie zbiorowe (1934–54 i 1973–75)	Dobrzyca (do 1954) Kobylin Koźmin Krotoszyn Ligota (do 1954) Pogorzela Rozdrażew Zduny
Gromady (1954–72)	Baszków (1954–59) Benice (1954–59) Biadki (1954–71) Borzęciczki (1954–59) Bułaków (1954–59) Dobrzyca (1954–55 →) Gorzupia (1954–59) Kobierno (1954–59) Kobylin (1954–72) Koźmin (1958–72) Koźmin-Zachód (1960–71) Koźminiec (1954–55 →) Kromolice (1954–59) Krotoszyn (1971–72) Krotoszyn-Południe (1960–71) Krotoszyn-Północ (1960–72) Krotoszyn Stary (1954–59) Kuklinów (1954–59) Ligota (1954–55 →) Lipowiec (1954–57) Lutogniew (1954–59) Mokronos (1954–59) Nowawieś (1954–61) Orpiszew (1954–71) Pogorzela (1954–72) Rozdrażew (1954–72) Smolice (← 1958) Sośnica (1954–55 →) Staniew (1954–57) Trzebin (1954–55 →) Trzemeszno (1954–58) Wałków (1954–59) Zalesie Wielkie (1954–59) Zduny (1954–72)